Η ΙΚΛΑΙΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ

Η ΙΚΛΑΙΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ

Από την ομιλία του καθηγητή αρχαιολόγου Μιχ. Κοσμόπουλου στην αίθουσα REX στη Χώρα στις 07.07.2018

Οι ιστορίες και τα πρόσωπα που ο τυφλός ποιητής ( ο Όμηρος) μας άφησε με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια είναι ακόμα πολύ ζωντανοί και σήμερα. Όλοι ξέρουμε τους ήρωες του Τρωικού πολέμου, τον θειικό Αχιλλέα, τον έντιμο Έκτορα, το δυνατό κραταιό Αγαμέμνονα, τον τραγικό Πρίαμο, τον πολυμήχανο Οδυσσέα, και φυσικά το σεβάσμιο Νέστορα.  Ο Νέστορας στην Ιλιάδα ήταν ένας από τους πιο ισχυρούς βασιλείς. Σε ένα μακροσκελές εδάφιο της Β ραψωδίας, με τον κατάλογο των πλοίων, ο Όμηρος μας δίνει μια λίστα των βασιλέων που ήρθαν στον Τρωικό πόλεμο με τις δυνάμεις που έφεραν. Ο Όμηρος αναφέρει πως ο πιο ισχυρός βασιλιάς ήταν ο Αγαμέμνονας, ο βασιλιά των Μυκηνών, με 100 πλοία, δεύτερος πιο ισχυρός βασιλιάς ήταν ο Νέστορας με 90 πλοία. Αλλά χώρια από αυτό και μέσα στη πλοκή της Ιλιάδας, ο Νέστορας είναι σημαντικός γιατί βοηθάει τους πολεμιστές να κρατήσουν την ανθρωπιά τους μέσα στη βαρβαρότητα του πολέμου. Είναι μια από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες των Ομηρικών επών. Και όπως όλοι ξέρετε ο Νέστορας είναι ο βασιλιάς της Πύλου. Η εποχή στην οποία βασίλεψε ο Νέστορας λέγεται Μυκηναϊκή (1600 -1100 π.Χ.). Όταν τελειώνει η μυκηναϊκή εποχή η Ελλάδα βυθίζεται στους λεγόμενους σκοτεινούς χρόνους και μετά αναδύεται πάλι γυρω στο 700 π.Χ.για να καταλήξει στο Χρυσό Αιώνα του Περικλή, τη δημοκρατία, την Ακρόπολη και όλα όσα ξέρετε. Ο Όμηρος συνθέτει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια γύρω στο 750 π.Χ., μεσολαβούν δηλαδή κάπου τέσσερις αιώνες από το τέλος της μυκηναϊκής εποχής μέχρι τη σύνθεση των Ομηρικών επών.

Το ανάκτορο του Νέστορα, βρέθηκε από τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη, όχι από τον Carl Blegen, πριν από τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και είχαν συμφωνήσει να τον ανασκάψουν μαζί. Ο Κουρουνιώτης πέθανε το 1945, έμεινε ο Blegen, και μετά ο Μαρινάτος που διαδέχθηκε τον Κουρουνιώτη, επέτρεψε στον Blegen να συνεχίσει την ανασκαφή μόνος του και φυσικά ο Blegen ανακάλυψε αυτό το υπέροχο κόσμημα που έχετε στη περιοχή, το Ανάκτορο του Νέστορα,με τις υπέροχες διακοσμήσεις του, τη μπανιέρα του Τηλέμαχου, ( Ξέρετε την ιστορία ότι στην Οδύσσεια ήρθε ο Τηλέμαχος στη Πύλο και έκανε μπάνιο, και αν χρησιμοποιήσουμε λίγο τη φαντασία μας, ίσως έκανε μπάνιο σε αυτήν εδώ ακριβώς την μπανιέρα που έχουμε στο ανάκτορο.) τα κελάρια του, τις αποθήκες του, τέλος πάντων ξέρω ότι γνωρίζετε την ιστορία του ανακτόρου. Να σας πω μόνο οτι αυτά τα μνημεία του ανακτόρου που έχουμε, χρονολογούνται από την τελευταία χρονιά της ζωής του ανακτόρου γύρω στο 1200 π.Χ. όπου καταστρέφεται. Πριν από το ανάκτορο υπήρχαν και άλλες πόλεις στην ίδια ακριβώς θέση, ξέρουμε οτι ξεκινά από το 1600 π.Χ. σιγά σιγά μεγαλώνει και τελικά γύρω στο 1250 π.Χ. γίνεται το ανάκτορο που ξέρουμε σήμερα. Θα πρέπει να θυμάστε πως είπα οτι είναι σταδιακή αυτή η αύξηση, δεν εμφανίστηκε ξαφνικά. …

Ο Blegen μέσα σε ένα δωματιάκι μέσα στις 2 πρώτες ώρες της ανασκαφής βρήκε πάνω από 1000 πινακίδες γραμμικής Β. Οι πινακίδες αυτές δεν είναι λογοτεχνικά κείμενα, δεν είναι ιστορικά ντοκουμέντα, είναι κρατικά έγγραφα. Τα περισσότερα είναι φορολογικοί κατάλογοι. Οι πινακίδες μας δίνουν μια πάρα πολύ καλή εικόνα της διοικητικής διαίρεσης του βασιλείου της Πύλου. Μαθαίνουμε οτι το βασίλειο του Νέστορα ήταν χωρισμένο σε δύο μεγάλες επαρχίες. Αναφέρονται ως η εδώ και η εκεί, η πέρα και η δεύρο, και η κάθε μία επαρχία ήταν χωρισμένη σε νομούς. 9 νομοί βρίσκονταν στη δυτική, στη δεύρο και 7 στην ανατολική και ο κάθε ένας νομός είχε την πρωτεύουσά του. Αυτό είναι σημαντικό και θα επανέλθουμε.

Έχουμε και τα ονόματα στις πινακίδες της γραμμικής Β, έτσι μεταγράφουμε τους χαρακτήρες είναι ελληνικά όσο και αν φαίνονται λατινικά. Μία από αυτές τις πρωτεύουσες αναφέρεται στις πινακίδες του Νέστορα ως Α(Ι)ΦΥ ή Α(Ι)ΠΥ και αυτή είναι η αρχαία Ίκλαινα. Μια από τις πρωτεύουσες του βασιλείου του Νέστορα.

Η Ίκλαινα βρίσκεται στα νότια του Εγκλιανού. Η Ίκλαινα εκτός από τα αρχαία έχει και ένα φράγκικο κάστρο κάτω από το χωριό. Είναι ένα πανέμορφο μέρος. Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στο άκρο του πλατώματος της Ίκλαινας, περίπου 2 χλμ από το χωριό. Η Ίκλαινα εξερευνήθηκε για πρώτη φορά από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο. Ήρθε το 1954, έσκαψε για τρεις μέρες, και δεν ξαναγύρισε ποτέ. Δημοσίευσε 3 σελίδες στα πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας του 1954, πολύ περιεκτικά, και από τότε η θέση ξεχάστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν ο καθηγητής Γεώργιος Κορρές την ενέταξε στον κατάλογο των αρχαιολογικών θέσεων, παλαιών ανασκαφών του Μαρινάτου που χρήζουν περαιτέρω έρευνας και μου πρότεινε να συνεχίσω την ανασκαφή του Μαρινάτου. Έτσι ιδρύθηκε η Αρχαιολογική Έρευνα Ίκλαινας, το 1997 και χρηματοδοτείται από την Αμερικανική κυβέρνηση και από Αμερικανικά ιδρύματα. Επισημαίνω πως είναι ελληνική ανασκαφή της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Το καλό είναι ότι λόγω της θέσης μου στην Αμερική, χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από αμερικανικά κεφάλαια. Η Ελλάδα δεν έχει δώσει ούτε ένα ευρώ για αυτή την ανασκαφή τα τελευταία 20 χρόνια και μιλάω για ένα κόστος που υπερβαίνει τα 2 εκατομμύρια ευρώ. Οι βασικοί χρηματοδότες είναι η Αμερικανική κυβέρνηση, η οποία αναγνώρισε τη σημασία της Ίκλαινας και της περιοχής για την ιστορία και την ανάπτυξη του θεσμού του κράτους και άλλα ιδρύματα της Αμερικής. Επί χρόνια, από το 1999 ως το 2006, περπατήσαμε όλη την περιοχή γύρω από την Ίκλαινα, κάπου 22 τετραγωνικά χιλιόμετρα, από το ανάκτορο του Νέστορα, στα βόρεια, μέχρι την Κουκουνάρα στα νότια, γιατί ήταν σημαντικό να καταλάβουμε αν υπάρχουν κι άλλες μεγάλες θέσεις, εκτός από την Ίκλαινα και τον Νέστορα. Και τελικά δεν υπάρχουν. Η Ίκλαινα και ο Νέστορας είναι οι πιο μεγάλες μυκηναϊκές θέσεις της περιοχής. Το 2006 ξεκίνησε η συστηματική ανασκαφή. Ξέρω οτι κάποιοι έχετε έρθει στην ανασκαφή και όταν ξανανοίξει με το καλό είστε όλοι ευπρόσδεκτοι, η πόρτα μας είναι ανοιχτή σε επισκέπτες, να έρθετε να παρακολουθήσετε από κοντά. Η ανασκαφή είναι μάθημα για τους φοιτητές μας, στην έδρα ελληνικών σπουδών του Πανεπιστημίου του Μιζούρι, φέρνουμε πολλούς φοιτητές κάθε χρόνο , από 30 μέχρι 50 ή 60 φοιτητές μια χρονιά και έχουμε και μια ομάδα κάπου 30 επιστημονικών συνεργατών. Δηλαδή υπάρχει μια μεγάλη επιστημονική ομάδα. Το πρωί οι φοιτητές ανασκάφτουν και το απόγευμα, κάνουν μαθήματα, παρακολουθούν σεμινάρια, επισκέπτονται αρχαιολογικούς χώρους. Γενικά βλέπω την ανασκαφή και ως ένα τρόπο να αγαπήσουν οι ξένοι την Ελλάδα. Και πράγματι όσοι ξένοι φοιτητές έρχονται στην Ελλάδα, ερωτεύονται τον τόπο εδώ, τη Μεσσηνία, τη Πύλο, το Νέστορα, την Ίκλαινα, και μου έχει τύχει φοιτητές αφού γυρίσουμε στην Αμερική, να έχουν έρθει να μου πουν πως αισθάνονται νοσταλγία  για τη Μεσσηνία. Όχι οτι τους λείπει, η αγγλική λέξη είναι homesick, που το χρησιμοποιείς για την πατρίδα σου, έχουν τόσο ταυτιστεί. Με τα χρόνια έχουν περάσει πάνω από 1000 φοιτητές, όλοι αυτοί είναι φιλέλληνες, έχουμε μια στρατιά φιλελλήνων που έχει σφυρηλατηθεί στην Ίκλαινα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω το χωριό της Ίκλαινας για την μεγάλη φιλοξενία, που μας έχουν περιβάλει με πολύ αγάπη...Το χωριό μας έχει βοηθήσει όχι μόνο με την φιλοξενία του αλλά και με εργατικό δυναμικό.

Το χωράφι της ανασκαφής αγοράστηκε το 2006 με χορηγία του Καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. Και το 2016 αγοράσαμε κι ένα δεύτερο κομμάτι δίπλα, και τώρα είναι όλο ενωμένο σε μια αρχαιολογική θέση κάπου 15 στρεμμάτων.  Με κάθε καινούργιο χωράφι κάνουμε και τον αγιασμό.

Εδώ είναι ο παπα Ιερεμίας, έβαλε το τραπέζι θυμάμαι εκείνη την ημέρα, ήταν το 2006, και αφού τελειώσαμε τον αγιασμό, μου λέει ο παπα Ιερεμίας: “εδώ θα σκάψεις που έβαλα το τραπέζι” και του λέω “ Πάτερ ξέρετε έχουμε σχεδιάσει να σκάψουμε λίγο πιο κάτω”, “ Όχι, εδώ θα σκάψεις” μου λέει και για να μη του χαλάσω το χατήρι, που είναι άγιος άνθρωπος, λέω “εντάξει θα σκάψουμε εδώ” κι εγώ σκεφτόμουν δε θα βρούμε τίποτα, και εντάξει σε δυο ώρες θα πάμε αλλού. Και φυσικά είχα δίκιο, με το που ρίξαμε την πρώτη σκαπανιά, αρχίσαμε να βγάζουμε αρχαίους τείχους, οπότε κάτι ήξερε που έβαλε το τραπέζι με τον αγιασμό εκεί.

Στο χώρο υπάρχει ένα μεγάλο κτίριο που δεσπόζει της θέσης. Ξέρετε τι είναι τα κυκλώπεια τείχη. Έχετε πάει στις Μυκήνες ή την Τίρυνθα; Είναι τεράστια τείχη με ογκόλιθους που ζυγίζουν τόνους. Ένα τέτοιο κυκλώπειο κατασκεύασμα έχουμε στην Ίκλαινα. Το ύψος του από το επίπεδο της μυκηναϊκής αυλής που απλωνόταν μπροστά μέχρι το επίπεδο του δαπέδου ήταν 4,5μ. και υπάρχουν άλλο 1,5μ περίπου κυκλώπεια θεμέλια μέσα στο βράχο.

Η κατασκευή είναι πραγματικά μνημειώδης. Πέρα από τον ίδιο τον τοίχο, οι πλάκες που είναι στρωμένες μπροστά είναι μισό μέτρο πλάτος. Μιλάμε για πραγματικά μνημειώδη κατασκευή. Στα αρχαία χρόνια ήταν μια ενιαία συμπαγής πλατφόρμα. Αλλά σε κάποια στιγμή στην νεότερη ιστορία του χώρου, μάλλον οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες,  έβαλαν μια μπουλντόζα προσπαθώντας να ισιώσουν το χωράφι τους οι άνθρωποι, για να το καλλιεργήσουν, και άνοιξε αυτός ο διάδρομος , σπρώχνοντας τις κυκλώπειες πέτρες εδώ κάτω.

Αλλά στο μυαλό σας φανταστείτε το ως μια κυκλώπεια πλατφόρμα, ο σκοπός της οποίας ήταν να στηρίξει ένα μεγάλο κτίριο. Ήταν τουλάχιστον τριώροφο. Ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής μας λέει οτι μπορούσε να στηρίξει οκτώ ορόφους αν οι μυκηναίοι μπορούσαν να τους χτίσουν, και θα σας εξηγήσω σε λίγο για αυτό το κτίριο. Μπροστά στη πλατφόρμα βρήκαμε το στρώμα καταστροφής με πολλές ισόδομες πέτρες, αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί τέτοιες τετραγωνισμένες πέτρες, χρησιμοποιούνται μόνο σε επίσημα κτίρια, όχι σε απλά σπίτια.

Με πολλές καμμένες πλίθους ( τούβλα δηλαδή) καρφιά, καμμένα ξύλα, γενικά υλικά από το κτίριο που όταν κατέρρευσε, έπεσαν κάτω και τα βρήκαμε μπροστά (από την πλατφόρμα).

Και επίσης ( βρήκαμε) πάνω από 2000 κομμάτια από τοιχογραφίες. Έχουμε υπέροχες τοιχογραφίες. Αυτή με το καραβάκι είναι η πρωιμότερη τοιχογραφία με ναυτική απεικόνιση από την μυκηναϊκή Ελλάδα, έχει γίνει και γραμματόσημο, έχουμε άλλες τοιχογραφίες με κυρίες της αριστοκρατίας σε πομπές, κτίσματα. Τώρα συντηρούμε αυτές τις τοιχογραφίες.

Αυτό το κτίριο υψωνόταν όπως σας είπα δύο ή τρεις όροφοι, συν το ισόγειο και περιέβαλε μία εσωτερική αυλή.

Μπροστά ακριβώς υπήρχε μια πλακόστρωτη πλατεία με ένα τεράστιο υπόνομο.

Ήταν γεμάτη από κτιστούς υπονόμους, και εδώ θα δείτε πόσο τεράστιος είναι.

Μιλάμε για μεγαλιθική κατασκευή που είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη, ακόμα και για τις ίδιες τις Μυκήνες. Από την πλακόστρωτη πλατεία ξεκινούν δύο δρόμοι. Ο νότιος δρόμος που φτάνει σε ιερό και ο ανατολικός ο οποίος είναι εξαίρετης κατασκευής και δεν υπάρχει παρόμοιος στην μυκηναϊκή Ελλάδα.

Είναι φτιαγμένος από τετραγωνισμένες πέτρες κι εκεί που δεν έχει καταστραφεί, είναι τόσο καλά αρμοσμένες οι πέτρες που δεν βλέπεις που ενώνονται.

Ούτε τρίχα δεν περνάει μέσα τους. Οι μηχανικοί που σχεδίασαν και εξετέλεσαν αυτό το έργο ήταν εξαιρετικά πρωτοποριακοί. Και το κτίριο μπροστά από το οποίο περνάει θα είχε αυτήν την πρόσοψη, εξαιρετικά επιμελημένο και επίσημο.

Αυτό είναι το κτίριο που σας είπα οπότε ο δρόμος φτάνει και μετά στρίβει, και περνά ανάμεσα από μία πύλη,  που έχουν διατηρηθεί μόνο οι βάσεις της, και συνεχίζει προς τα βόρεια του οικισμού, όπου υπάρχουν σπίτια και εργαστήρια.

Στο καινούργιο χωράφι που αγοράσαμε πριν από δυο χρόνια και ανασκάψαμε, υπάρχουν επίσης σπίτια και εργαστήρια.

Έχουμε και μέγαρα, αυτή είναι μια εστία με τις τέσσερις βάσεις, άλλο μέγαρο με την εστία, με τις βάσεις των κιόνων.

Όλα αυτά τα σπίτια συνδέονται με ένα εξαιρετικά προχωρημένο σύστημα ύδρευσης, είχαν δηλαδή φρέσκο νερό, με πήλινους αγωγούς. Κυλινδρικούς αγωγούς που ο ένας κλειδώνει μέσα στον άλλο.

Ανάλογα υπάρχουν και στο ανάκτορο του Νέστορα. ( Επίσης τα σπίτια συνδέονται ) και με ένα πυκνό δίκτυο κεντρικής αποχέτευσης, εξαιρετικά μελετημένη και προσεγμένη.  Τα σπίτια τους είχαν αυλές, και πλάι ακριβώς εκεί στα εργαστήρια, σε ένα καμμένο αποθέτη, βρήκαμε ένα πάρα πολύ σημαντικό εύρημα. Μια πινακίδα γραμμικής Β. Δυστυχώς είναι σπασμένη, αλλά είναι γραμμένη και από τις δυο πλευρές.

Από τη μία πλευρά έχει κατάλογο ανδρικών ονομάτων και νούμερα, ίσως κάποιος φορολογικός κατάλογος. Από την άλλη έχει κατάλογο αντικειμένων. Έχουμε την επικεφαλίδα που λέει “κατασκευασθέντα αντικείμενα” αλλά δυστυχώς έχει σπάσει ακριβώς εκεί που αρχίζει ο κατάλογος και έτσι δε ξέρουμε ποια ήταν αυτά τα αντικείμενα. Στη Κνωσό πάντως που χρησιμοποιείται η ίδια μετοχή “ κατασκευασθέντα”, χρησιμοποιείται για άρματα.

Όλα αυτά τα κτίρια που σας είπα, με το μεγάλο κυκλώπειο συγκρότημα, με τα σπίτια, με τους αγωγούς, με τους δρόμους, καταστρέφονται βίαια, γύρω στο 1250 π.Χ. από εχθρική εισβολή. Αυτό κρατήστε το γιατί θα επανέλθουμε είναι πολύ σημαντικό. 1250 π.Χ.  εχθρική εισβολή καταστρέφει την Ίκλαινα αλλά δεν εγκαταλείπεται η Ίκλαινα, συνεχίζει να χρησιμοποιείτε στα βόρεια, όπου τώρα χτίζονται κυρίως εργαστήρια, δηλαδή μετατρέπεται από διοικητικό κέντρο, από πρωτεύουσα, σε εργαστηριακό κέντρο.

Τα κόκκινα κτίρια στο χάρτη είναι μετά τη καταστροφή ενώ τα μπλε είναι πριν την καταστροφή. Όπως παρατηρούμε, υπάρχει διαφορά στον προσανατολισμό. Τα μπλε είναι προσανατολισμένα βορειοδυτικά, ενώ μετά την καταστροφή, τα εργαστήρια ( με κόκκινο χρώμα) είναι ακριβώς προσανατολισμένα προς Βορρά- Νότο. Δηλαδή οι καινούργιοι ηγεμόνες της Ίκλαινας, είχαν οριστική ρήξη με την αρχιτεκτονική που υπήρχε μέχρι τότε. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί μας φανερώνει ότι κάποια καινούργια πολιτική αρχή εγκαταστάθηκε στη περιοχή.

Αυτά είναι τα εργαστήρια, με πατώματα με κονίαμα, με αγωγούς, και επίσης υπάρχουν αποθηκευτικοί χώροι με μεγάλα πιθάρια.

Όλα αυτά μεταξύ 1250 π.Χ. και 1200 π.Χ. που καταστρέφεται οριστικά και εγκαταλείπεται. Με δυο λόγια η ιστορία της ΄Ικλαινας, είναι η ιστορία μιας σημαντικής θέσης που εξελίσσεται από μικρή πόλη, σε πρωτεύουσα ανεξάρτητου κρατιδίου, μέχρι το 1250 π.Χ. που καταστρέφεται βίαια, και μετά υποβιβάζεται σε εργαστηριακό κέντρο. Και πιστεύω οτι η καταστροφή αυτή γύρω στο 1250 π.Χ. οφείλεται στο ότι καταλήφθηκε από τον ηγεμόνα του Νέστορα, γιατί περίπου την ίδια εποχή στο ανάκτορο του Νέστορα, έχουμε αρχιτεκτονική επέκταση, κτίζονται καινούργια κτίρια, γίνονται κάποιες αναδιαρρυθμίσεις στο χώρο, είναι χαρακτηριστικά που φανερώνουν αυξημένη επικέντρωση δραστηριοτήτων στο ανάκτορο το ίδιο. Και είναι πολύ πιθανό η καταστροφή της Ίκλαινας από τη μια μεριά και η ανάπτυξη του ανακτόρου του Νέστορα από την άλλη, να συνδέονται.

Με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας μπορούμε να αναπαραστήσουμε πως θα ήταν η Ίκλαινα στα μυκηναϊκά χρόνια.

Πάνω στα ερείπια του οικισμού βλέπετε πως κτίζονται (ψηφιακά) τα μυκηναϊκά κτίρια. Το σύγχρονο περιβάλλον αντικαθίσταται από το αρχαίο περιβάλλον και μεταφερόμαστε πίσω στο χρόνο. …

Πόσο μεγάλη ήταν η πόλη; Έχουμε βρει αρχαία σε μια έκταση περίπου εκατό στρεμμάτων. Σε μέγεθος δηλαδή ήταν παρόμοια με την πόλη που απλωνόταν γύρω από το ανάκτορο του Νέστορα, η οποία δεν έχει ανασκαφεί αλλά μπορούμε να υπολογίσουμε περίπου την έκτασή της. Ήταν δηλαδή μια μεγάλη πόλη. Σε πληθυσμό είναι δύσκολο να υπολογίσουμε αλλά μια γενική εκτίμηση θα ήταν για ένα πληθυσμό πάνω από 10.000 άτομα.

Τι σημασία έχουν όλα αυτά; Έχουν μεγάλη ιστορική σημασία. Ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην ιστορία, είναι πότε δημιουργήθηκε ο θεσμός του κράτους. Ζούμε σε ένα κόσμο όπου οι ζωές μας επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις κυβερνήσεις και τα κράτη. Από φορολογία μέχρι γραφειοκρατία. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Υπήρχαν εποχές στις οποίες δεν υπήρχαν κράτη. Και η μετάβαση από ένα κόσμο χωρίς κράτη σε ένα κόσμο που δεσπόζει ο θεσμός του κράτους, είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια στην ανθρώπινη ιστορία. Και αυτό το κεφάλαιο διαδραματίζεται εδώ, στη Μεσσηνία. Πως δημιουργήθηκε ο θεσμός του κράτους; Με βάση τα δεδομένα από το ανάκτορο του Νέστορα και από την Ίκλαινα, πιστεύουμε ότι πριν από το 1250 π.Χ. υπήρχαν τοπικές ηγεμονίες ή μικρά κρατίδια.

Και γύρω στα 1250 π.Χ. ο ηγεμόνας ενός από αυτά τα κρατίδια, με βάση τον Εγκλιανό, απέκτησε μεγάλη ισχύ και άρχισε να ενσωματώνει τα εδάφη των γειτόνων του, δημιουργώντας έτσι ένα σύνθετο διοικητικό σύστημα.

Το πρώτο κράτος στο δυτικό πολιτισμό. Θυμάστε στην αρχή που σας είπα πως ξέρουμε πως ήταν διαιρεμένο σε δυο επαρχίες με 9 και 7 νομούς; Φαίνεται πώς κάθε ένας από αυτούς τους νομούς ήταν ανεξάρτητο κρατίδιο ή ηγεμονία, πριν ενσωματωθεί από τον Νέστορα. Όταν τους ενσωμάτωσε ο Νέστορας, κράτησε τους τοπικούς ηγεμόνες και κάποια τοπική αυτονομία.  Έτσι δημιουργήθηκε ένα διπλό σύστημα διακυβέρνησης το οποίο, είναι ο πρόδρομος του ομοσπονδιακού συστήματος στην Αμερική και τον Καναδά. Για αυτό κόπτεται η αμερικανική κυβέρνηση να γίνουν αυτές οι ανασκαφές, γιατί διερευνούμε πως δημιουργήθηκε το σύστημα διακυβέρνησης σε μεγάλα κράτη όπως η Αμερική και ο Καναδάς. Οπότε από ιστορικής πλευράς οι ανασκαφές στην Ίκλαινα και στον Νέστορα, μας επιτρέπουν να καταλάβουμε πως δημιουργήθηκαν τα πρώτα κράτη. Και φυσικά, ίσως είναι και η ανθρώπινη φύση, δημιουργήθηκαν με πόλεμο. Ήταν το αποτέλεσμα βίαιων συγκρούσεων και βίαιης ενσωμάτωσης εδαφών και κρατιδίων από έναν ισχυρό ηγεμόνα, τον ηγεμόνα του Νέστορα.

Δεν έχουμε ταφές, δεν έχουμε βρει τάφους, έχουμε μόνο δυο σκελετούς στην Ίκλαινα, ο ένας είναι μεταγενέστερος, είναι μάλλον αρχαϊκός, ο άλλος είναι ο σκελετός που ανήκει σε μια κοπέλα 14 ετών.

Η κοπέλα ήταν πεταμένη σε ένα λάκκο ανάμεσα σε σπίτια χωρίς κτερίσματα, χωρίς δώρα, χωρίς αντικείμενα, χωρίς επίσημο τάφο, κυριολεκτικά πεταμένη. Η ανάλυση των οστών και των δοντιών της έδειξε οτι στη σύντομη ζωή της, αυτή η κοπέλα είχε υποστεί μεγάλη πίεση, και σωματικά δεν είχε αναπτυχθεί, δεν τρεφόταν καλά, είχε και ορισμένες παθήσεις των οστών,  γενικά είχε μια πολύ δύσκολη ζωή. Και όταν πέθανε σε πολύ μικρή ηλικία την πέταξαν σε αυτόν το λάκκο. Και πολλές φορές προσπαθώ να καταλάβω ποια ήταν η ανθρώπινη ιστορία, πίσω από τις πέτρες και τα κεραμικά και τα κυκλώπεια τείχη, υπάρχουν άνθρωποι. Άνθρωποι που μας συνδέουν με την ανθρωπιά μας. Και ακόμα και τώρα συγκινούμαι βαθύτατα όταν συνειδητοποιώ πως αυτά που ανασκάπτουμε δεν έχουν δει το φως του ήλιου για χιλιάδες χρόνια. Βγάζεις το χώμα από ένα αντικείμενο, και η τελευταία φορά που αυτό το αντικείμενο το είδε άνθρωπος, που το αντικείμενο αυτό είδε τις ακτίνες του ήλιου, ήταν πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια. Είναι μια απευθείας σύνδεση με ανθρώπους σαν κι εμάς που έζησαν πριν από τόσες χιλιάδες χρόνια. Μου έχει τύχει βράδυ να κάθομαι στο κυκλώπειο και να κοιτάζω το φεγγαρόφωτο και να προσπαθώ να νιώσω τη μαγεία του τόπου αυτού, προσπαθώ να κλείσω τα μάτια και να σκεφτώ πως θα ήταν η ζωή πριν από 3000 χρόνια εκεί.

Φυσικά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν, αλλά και  πάλι όμως νιώθω οτι μας συνδέει με την ανθρώπινη ιστορία που βρίσκουμε πίσω από κάθε αρχαιολογικό χώρο. Δε θα σας κουράσω, θα σταματήσω εδώ, και αν έχετε ερωτήσεις ή θέματα που θέλετε να συζητήσουμε είμαι στη διάθεσή σας. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

Σημείωση.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ίκλαινας είναι κλειστός. Οι ανασκαφές υπολογίζεται να ξεκινήσουν και πάλι μεταξύ 2020 - 2021.Μέχρι τότε γίνονται μελέτες στα αντικείμενα που έχουν ανακαλυφθεί με τις προηγούμενες ανασκαφικές δραστηριότητες.  Όμως όταν ξεκινήσουν και πάλι οι ανασκαφικές δραστηριότητες στο χώρο, σύμφωνα με την δήλωση του κ. Κοσμόπουλου, είμαστε όλοι ευπρόσδεκτοι να επισκεφτούμε αυτήν τη τόσο σημαντική αρχαιολογική θέση.